H |
argeisa
(Rep)- A high level delegation from the International Rescue Committee (IRC) an
American NGO working in Somaliland arrived in Hargeisa on Monday. Robert Oakley
who served as the US ambassador in the former Somalia during 1982-1984 had also
spearheaded the US led humanitarian military intervention in Somalia under
Operation Restore Hope during Dec 1992. Somaliland President Egal received the
IRC delegation on Monday evening in the presidential palace. Later in the
evening Oakley and his colleagues were invited to dinner with Egal and a number
of his cabinet ministers including foreign minister Mohmud S. Nur (Fagadhe).
Robert Oakley is a member of IRC Board of Directors. The IRC delegation also
included its vice president George Biddle who is in-charge of world-wide
operations. The IRC has been operating in Somaliland for the last 6 years. It
primarily works in agriculture and income-generating projects. The IRC has been active in the 3 regions
of Awdal, Hargiesa and Sahil. The IRC left Hargeisa on Wednesday heading for
Kenya and southern Sudan. During their 2-day stay to Somaliland, the delegation
visited a number of projects implemented with IRC funding. In an exclusive
interview he gave to the Republican and Jamhuriya Mr. Oakley said he was very
impressed with what he has seen in Somaliland. He also promised to recommend
incremental aid to Somaliland after returning to the US. Excerpts of the
interview appear in this issue.
Interview
with Robert Oakley, former US Ambassador to Somalia.
Ambassador gave the following
exclusive interview to the editors of Jamhuuriya and The Republican
[Waraysiga
oo Af-Soomaali ah –
Guji
halkan]
Q-
After what happened in Mogadisho during the UNOSOM a great number of American
officials still keep holding grudges against all Somalis regardless of who took
part in the bloody incidents of 1993-1994 or not. Isn’t it time for the US to look at
those incidents differently and now begin to know more about the Somalis instead
of associating everybody including Somalilanders with what had happened in
Mogadisho more than six years ago?
A-
I think that is a very good question and comment both, I agree with you. But I
would say it’s not Somalia that the United States needs to learn more about. We
infact need to learn more about much of the world. Right now we seem to be
lecturing to the rest of the world, telling them What to do in our way. Part of the problem that emerged in
Somalia somewhere in 1993 was the fact that we were trying to impose a US style
government upon Somalis. Some of
‘em didn’t like it. Rather work things out together, which is what we were doing
in the beginning, we seemed to be saying “this is the way it has to be done’.
That produced resentment which in turn produced full little conflict which
developed to full military conflict. It wasn’t all one side. You are right the
Americans don’t seem to understand that very well. But it was a great
embarrassment obviously to President Clinton early in his administration.
However our elections are coming in November. President Clinton will be retiring
and I think at that stage there is gonna be a lot of rethinking not just about Somalia but
about the entire world.
We
have to think about it much more carefully than we have been doing recently. So
not only Somaliland was involved but most Somalis were not involved in what
happened by accident if you will; by a series of mistakes on both sides which
ended up with the United States and the UN fighting against not just one group
of Somalis.
Somalis
have a reputation that if they are attacked from the outside they all come
together. While I was here as Ambassador from 1982 to 1984, Ethiopians made a mistake.
They thought Siyad Barre was weak when they as you might recall they invaded
some parts of Somalia (areas in central Somalia and further to the south). But
then everybody come together behind Siyad Barre. It is something again we can
not understand. So Eideed was popular but when he was attacked by the US and the
UN he became much more popular.
Q-
Though democracy is thriving in Somaliland, however people may not be able to
practise it fully due to institutional constraints. Is there a possibility for
American organizations to provide support to Somaliland government institutions
and civil society groups in terms of capacity building to enable them play a
more effective role in deepening democratic practices in this
country?
A-
Yes, one can do that. At the same time you have to remember the United States is
going to be very careful about the opinion of the AOU. We are not going to, as a
government, promote the independence of Somaliland.
But
yet the internal process in Somaliland is important and I think there is room
for help and I promised the President when I got back I’m gonna see what I can
do to get some assistance for you in those areas. Because if you put assistance
in those areas to the same sort of good use you already put in other areas, it
won’t take much.
May
be you will be able to find some people who come out to give you some help. But
I think what you are doing on your own is much more important.
It
will be your process not some one else’s process. During the early days of
UNITAF I would always say to local leaders ‘we need to have some authority that
we can work with on humanitarian as well as security affairs.
You
decide what you want and do it any way you want, be it the traditional way or by
vote---you can do it by consulting the Islamic or Clan leaders-- any way you
want except you can’t do it by guns any more. I had a big fight with Eideed when
he complained that at certain places his governors no longer have any respect
(unless they use guns). I said to him the only reason they had any respect was
because of the guns and as they became unable to use their guns any more, people
had thrown them (the governors) out. I reminded him that guns can no longer be
used to impose political will; and that he had to find another way. I pointed
out that some of other governors were still there because they were working with
the people while those who had been working against the people were gone. And I
think what you have here in Somaliland is clearly the outcome of a Somali style
meetings that lasted 4-6 months that produced a natural consesus. Sometimes I
wish we had something like that in the United States.
Q-
As a long time observer of Somali affairs how would you assess the current
Djibouti conference which is being held in a backdrop of previous failed
attempts to resolve the Somalia crises.
A-
I don’t know what is going on in Djibouti but seeing so many of the same old
people, I would be surprised if youth get any thing but the same old
solutions.
And even if you have something on paper,
that doesn’t mean it is going to happen. Though it’s true to some degree in the
US as well but I noticed in Somalia over the many years that something on paper
doesn’t necessarily mean it is actually going to happen.
We
had this big conference in Lusaka about the Congo, a year ago. They signed all
sort of things but nothing has happened. But in Somaliland you can see a lot of
progress because things are not talked or written about but you see them happen.
That makes it very impressive. If we can see something like that in the South I
think everybody will be happy.
I
would be surprised but I will be happy if this came out of the conference in
Djibouti.
Q-
Siyad Barre’s former military officers have been assigned by the Djibouti
conference to formulate and implement a disarmament of Somali’s armed
militia. Do you think is it a
realistic move and what is the chances of its success?
A-
Very frankly I can’t imagine a commission for disarmament run by Gaani. It’s an
impossible task. Certainly no one in this part of the country would like to have
any thing to do with it. This is not a diplomatic answer but that is what I feel
very strongly.
Q-
After your visit here, do you think Somaliland deserves to receive much more
assistance from other countries such as the US?
A.
I think Somaliland deserves more assistance from the US and others because it
puts the very small amount of assistance it is getting today to a very very good
use. That is what impressed me. The IRC has small business projects such as
providing loans through revolving funds and giving small business training. And
you see people trained going to work and making a living for themselves and no
longer relying on assistance. I have seen what you have done in rebuilding the
city of Hargeisa in the last 2 years have been astonishing. Bearing in mind that it is only 3 years
since you have achieved true peace following the Hargeisa conference of
1996-1997, however what has happened since that time with limited assistance is
amazing. You compare that to other countries in Africa and even other places in
Somalia you got a huge amount of assistance and nothing has come out of it. So I
think that Somaliland certainly deserves more assistance.
Q.
In that case are you going to
increase the IRC budget for activities in Somaliland?
A.
I can’t make that decision but I think they would be sympathetic toward doing
more. At the same time we will do what we can, to convince others to do more. I
think the successes so far achieved in Somaliland would justify our applying to
the US government and charity institutions for more grants. So there is a good
chance for more activities here. But the executives back in New-York will have
to make the decisions.
Q-
A lot of people in Somaliland are worried that the growing interventionist
nature of the Djibouti-led conference on Somalia will destabilize Somaliland.
What is your opinion about this conference?
A-
I think the objective of this conference is not to make trouble for Somaliland.
And I don’t think from what I have seen in my talks with President Egal, his
vice-president and his foreign Minister and others last night that they would be
able to make trouble for Somaliland. Even if they tried I think that Somaliland
has its own self-identity. I think it has learned the difficulties that arise
from getting involved in other peoples affairs. So I believe Somaliland will be
very very resistant to other becoming involved in their affairs. Now what is
going to happen in the south I don’t know. I haven’t participated in the
conference and didn’t come for that reason. But I saw some of the old
politicians in the lobby of an expensive hotel. We were staying in a cheaper
hotel. But it seemed to me that nothing has changed. So I would be surprised to
myself if something came out of the conference. I think President Egal has a
very correct opinion about how to deal with the situation; let us see if they
can sort it out at which point we can sit down and talk to them. It sounds to me
like Puntland has a similar approach. May there they will catch up with
Somaliland. You are setting a good example for them and for other African
countries as well, I think there is going to be more autonomy in other African
countries like the Congo which I visited last year. The same thing for Sudan if
they stop fighting.
I
think the example set by Somaliland in this case need to be assisted and
studied. Any way what I have been told by people who attended the Djibouti
conference, I will be amazed if something came out of it like you have your
conferences in Borama and elsewhere. I think this one is not going to be like
that. It is like the usual conferences where people go to hotels and have a
wonderful time and then it’s over. One hopes it is not that. One hopes that
there is something coming out of it because that will be good for everybody. But
I donít think from your point of view you have anything to worry
about.
Q
Going back a bit to the role you played in the UNITAF (International task
force), there are those who still criticize you for not taking the decision to
forcibly disarm Somalia’s armed militia then while there are those who commend
you for opting to seek voluntary disarmament. Do you have any regrets over your
decision?
What
I Regret about disarmament is that the UN refused the proposal which we in
UNITAF together with all the faction leaders made to them with a signed
agreement for a voluntary disarmament. It wouldn’t have been easy or fast but we
met together at the first conference in Adis. We worked out a very detailed plan
for voluntary disarmament.
I
don’t think that any Somali would accept the idea of someone coming in from
another country and forcibly taking his weapon away. That is not the way the
Somalis behave. So the idea which some had like Butros Ghali saying go there and
by force of arms take their weapons away from them wouldn’t have worked. What we
said was we would get the process of disarmament started with the assumption
that the UN would soon bring in command.
Therefore
we could start the disarmament only if the UN agreed to continue the process.
But the answer that came back from New-York was no. So the programme never got
started. It wouldn’t have been easy. Some factions would have tried to cheat.
But at least we could have gotten it started on voluntary basis. That is the thing I regret most about the
disarmament.
“Dadka
Shirka Djibouti ka qayb-gelayaa...ma aha kuwii natiijo loo aayo soo saari
lahaa”
Waraysi,
Robert Oakley.
H |
argeysa
(Jam)- Ambassador Robert B. Oakley oo sannadihii 82-84 ahaa Danjire Maraykanka u
fadhiya Muqdisho, isla markaana hormuud u ahaa hawlgalkii ciidamada Maraykanku
ku soo farogeliyey Soomaaliya ka dib burburkii dowladdii Siyaad Barre December
1992kii, ayaa booqasho ku jooga caasimadda Somaliland ee Hargeysa, isaga oo
horkacaya wefdi ballaadhan oo ka socda hay’adda Maraykanka ah ee IRC
(International Rescue Committee) xarunteeda New York, oo dalka yimid Isniintii
dorraad July 17.
Robert
Oakley oo ka hawlgabay shaqada diblomaasiyadda iyo siyaasadda, waxa uu hadda
talo-qabeen u yahay mac-hadka daraasadaha Qaranka ee istiraatijiyadda Maraykanka
(Institute for National Strategic Studies) oo ka tirsan Jaamacadda Difaaca
Qaranka, halkaas oo uu muxaadarooyin ka akhriyo, isla markaana waxa uu xubin ka
yahay golaha sare ee agaasinka ee Hay’adda samofalka caalamiga ah ee IRC
(International Rescue Committee) oo xarunteedu tahay dalka Maraykanka, oo ka
hawlgalaysay Somaliland muddo lix sano ah iyada oo wax ka qabata dhinacyada
beeraha, amaahda haweenka la siiyo iyo maal-gelinta meheradaha yaryar, sida uu
sheegay madaxa xafiiska IRC ee Hargeysa Mr. David.
Hase
yeeshee, Robert Oakley waraysi khaas ah oo uu shalay siiyey wargeysyada
madaxa-bannaan ee Jamhuuriya iyo toddobaadlaha The Republican, waxa uu ka
dayriyey natiijo ka soo baxda shirka Djibouti marti-geliyey oo uu ku tilmaamay
mid marin habaabay, isla markaana waxa uu taageeray mowqifka xukuumadda
Somaliland iyo qaabkii ay ku dhisantay Somaliland.
Waraysigaas
waxa kale oo uu kaga jawaabay su’aalo la xidhiidha waayo-aragnimadii uu kala
kulmay hawlgalkii uu horseedka u ahaa ee ciidamada Maraykanku ku yimaadeen
Soomaaliya December 1992kii, si ay u badbaadiyaan boqolaal kun oo Soomaali ah oo
macaluul u le’anayey, xurguf hawlgalkaas ka dhalatay oo dhex martay isaga
(Oakley) iyo Xoghayihii hore ee Qaramada Midoobay Boutros Ghali, iyo weliba
qorshaha waxqabad ee dalkiisu ugu talo-galay Somaliland, waxana uu waraysigaasi
u dhacay sidan:
S/.
Haddii
aad xogogaal u noqotay duruufaha ka jira Somaliland ma u aragtaa in dalkani
mudan yahay in caalamku, gaar ahaan Maraykanku kordhiyo kaalmada uu siiyo
Somaliland? Mase ugu baaqaysaa dowladda Maraykanka
noqodkaaga?
J/.
Haa, waxaan qabaa in Somaliland ay hesho kaalmo intan ka badan, waayo, waxay si
fiican u maamulataa qaddarka yar ee hadda la siiyo, waana arrin aan aad ugu
qushuucay. Hay’adda IRC oo kale waxay maalgelisaa mashaariic yaryar oo u badan
kuwa dadku quutal-daruuriga kala soo baxaan, iyada oo isla markaana tabobarro
xirfadeed siisa dadka si ay iskood ugu xoogsadaan, waana wax dad loogu bogo oo
la yaab leh, dib-u-dhiska ka muuqda magaalada Hargeysa labadii sano ee u
dambeeyay, waxana cajiib ah in dadku iyaga oo saddexdii sano ee u dambeeyey laga
soo bilaabo shirkii Hargeysa 1997, muddadaa uu nabad taam ah haystay ay haddana
durba wax badani u qabsoomeen, waxa ay qabsadeenna uu yahay wax lala yaabo,
iyada oo kaalmada ay heleen ay tahay wax yar, marka la barbar dhigo kaalmada
faraha badan ee la siiyo waddamo badan oo Afrika ku yaalla ama Soomaaliyada
kale, kuwaas oo aanay ka muuqan natiijada Somaliland ay gaadhay oo kale. Sidaas
darteed, waxaan aaminsanahay in Somaliland sidan si ka ballaadhan loo
caawiyo.
S/.
Miisaaniyadda Somaliland ay kaga hawlgasho hay’adda IRC waa mid aad u yar ama
weyd ah marka la barbar dhigo mashaariicda ballaadhan ee hay’addaasi ka waddo
dalalka kale ee mandaqadda sida Koonfurta Suudaan, markaa ma ku talo jirtaan in
aad kordhisaan kharashka loo qoondeeyey Somaliland?
J/.
Anigu
keli ahaantay go’aan kama gaadhi karo, laakiin waxaan qabaa in hay’addu qadderin
iyo tixgelin siin doonto sidii loo ballaadhin lahaa hawlaheeda ay ka waddo
halkan. Sidoo kale, waxaanu ku dedaali doonaa sidii aanu deeq-bixiyayaal kale
aan ugu qancin lahayn in ay ka qayb-qaataan hawlaha samofalka ah ee Somaliland
waxaanna u arkaa in waxyaabaha u qabsoomay Somaliland ay soo jiidaan doonto,
kuna dhiirrigelin doonto hay’adda IRC in ay kaalmo dheeraad ah ka codsato
hay’adaha na maalgeliya sida dowladda Maraykanka iyo deeq-bixiyayaasha kale.
Waxa noo muuqda fursado wanaagsan in wax badan halkan aannu ka qabanno, balse
go’aaminta arrimaha waxa iska leh golaha agaasinka sare ee hay’adda oo hadda
waxba faahfaahin ah kama bixin karo.
S/.
Dad
badan oo reer Somaliland ahi waxay werwer ka qabaan khatar ku lid ah
xasilloonida oo kaga soo fool leh faro-gelinta shirka Djibouti, maadaama aad
xogogaal u tahay mandaqadda iyo arrimaha Soomaliya sidee u aragtaa
shirkaas?
J/.
Waxaan u malaynayaa in aanay ujeeddada shirku ahayn in uu dhibaatooyin ka abuuro
Somaliland, laakiin sida iiga muuqatay wada-hadalladii aan xalay (habeen hore)
la yeeshay Madaxweynaha, Madaxweyne-ku-xigeenka, Wasiirka Arrimaha Dibedda in
xitaa haddii uu shirku isku dayo in uu carqaladeeyo Somaliland aanay waxba uga
suurogelayn. Somaliland waxay iskeed isu taagtay meeqaan lagu garto, sida ay
Somaliland u baratay dhibaatooyinka ka iman kara haddii ay cid kale farogeliso
ayay si adag uga hor iman doonaan wixii farogelin ah ee cid kale kaga timaadda.
Ma garan karo waxa ka dhici doona koonfurta, balse haddii aan soo maray Djibouti
oo aan halkaa ku arkay siyaasiyiintii hore oo hoganaya hudheelada qaaliga ah ee
Djibouti (Annagu waxaannu ku jirney kuwo kiradoodu ka jaban tahay kuwaa), waxay
ila tahay in weli jidkii hore (ee lagu fashilmay) la hayo oo aan wax isbedelay
jirin. Kolkaa ma filayo in halkaas wax midhadhalaa ka soo baxayaan. Waxaan qabaa
in Madaxweyne Cigaal ku saxan yahay mowqifka uu ka taagan yahay arrintan ee ah
“bal aan eegno in ay arrimahooda marka hore xalishaan, si aannu markaas u wada
fadhiisanno oo u wada-hadalno (kooxaha Soomaaliya).”
Dhinaca
Puntland waxay iyagana iila muuqataa in ay kaga dayanayaan Somaliland jidka ay
jeexday oo tusaale u noqon kara waddamo badan oo Afrikaan ah. Waddamo Afrikaan
ah oo aan kol hore soo maray sida Kongo waxaan qabaa in mushaakilkooda lagu
xallin karo ismaamullo kala madax bannaan. Suudaan oo kale ayaa iyaduna uu
suurtogal ka yahay nidaamkan oo kale haddii la soo afjaro dagaalada muddada
dheer ka socday koonfurta Suudaan, waxaan qabaa in aad hirgeliseen nidaam mudan
in la taageero, isla markaana la derso.
Shirkanina
wuu ka duwan yahay shirarkii Somaliland hore u soo qabsatay sidii kii Boorama.
Dadka shirkaas ka qayb-galayaana sida la ii sheegay ma aha kuwii natiijo loo
aayo soo saari lahaa. Sidaas darteed, shirkani kama duwana kuwii hore ee dadka
ka qayb-gelayaa ay ujeeddadoodu ku ekayd hudheello waaweyn oo ay seexdaan iyo in
ay raaxaystaan. Runtii waxaan jeclaan lahaa in shirku noqdo mid guul wax-ku-ool
ah oo cid walba u cuntanta uu ku dhammaado, waayo taasay faa’iido cid walba ugu
jirtaa, waxaan jeclaan lahaa in ay wax u qabsadaan sidii aad wax u qabsateen,
laakiin ma arko. Sida aad idinkuba qabtaanna meesha ma taalo wax aad ka
werwertaan.
S/.
Haddii aan dib u jaleecno December 1992kii iyo hawlgalkii rajo-soo-celinta
Soomaaliya (Operation Restore hope) ee aad gogol-dhiggiisa lahayd, waxa jira
laba ra’yi oo mid kugu dhallinayo in aad xoog u adeegsan weyday hub-ka-dhigista
malleeshiyadii Soomaaliya ee hubaysnayd, ra’yiga kalena kugu ammaanayo go’aankii
aad ku diiday in malleeshiyooyinka xoog hubka lagaga dhigo, imminka siddeed sano
ka dib ma qoomamaynaysaa go’aankaas?
J/.
Waxa keliya oo qoomamo leh sidii Qaramada Midoobay ay gaashaanka ugu dhufteen
soo-jeedintayadii annaga oo UNITAF (United Nations International Task Force ee
Maraykanku hoggaaminayey), dhammaan hoggaamiyayaasha kooxuhuna nala ogolaadeen
ee ahayd in malleeshiyooyinka ikhtiyaarkooda hubka isaga dhigaan, soo-jeedintaas
oo si faahfaahsan loo diyaariyey ka dib shirkii u horreeyey ee arrimaha
Soomaaliya ee lagu qabtay Addis Ababa ayaa loo soo bandhigay Qaramada Midoobay,
sidaan ognahayna ma jiro qof Soomaali ah oo ogolaan kara in cid shisheeye ah oo
meel kale ka soo duushay ay khasab hubka kaga dhigto oo waxay ka soo hor jeeddaa
dhaqanka Soomaalida. Mana qabo in fikraddii Buotros Ghali oo kale ee ahayd
halkaa gal oo dadkaa hubka qasab kaga dhig in ay shaqayn lahayd. Qorshuhuna
wuxuu ahaa in aanu annagu daadahayno geeddi-socodka hub-ka-dhigista,
dhammaystirkeedana ay yeelato Qaramada Midoobay (UNISOM II), balse markii
xarunta Qaramada Midoobay ee New York aannu weydiisanay in ay hawsha nagala
wareegaan waxay jawaabtoodii noqotay “Maya”. Sidaas darteed, ayaan barnaamijkii
loo bilaabin oo u baaqday iyada oo aan aaminsanahay hadduu mar uun bilaabmi
lahaa dhibaato kastaa ha jirtee in natiijo laga gaadhi lahaa maadaama
soo-jeedintayadu ay ku salaysnayd in dadku ku qancaan in iskood ay hubka isaga
dhigaan, haddii ay jirto wax aan ka xumaadaa waa arrintaas
hub-ka-dhigista.
S/.
Calool-xumadii
dadka iyo dowladda Maraykanku ka qaadeen waxyaabihii Xamar kaga dhacay wakhtigii
UNOSOM-ta ayaa la moodaa in aanay weli ka bixin oo ay Soomaali oo dhan u hayaan
xataa Somaliland, ma kula tahay in la gaadhay wakhtigii arrintaas ay Maraykanku
ka bogsan lahaayeen?
J/.
Waxaan u malaynayaa taasi in ay tahay su’aal wanaagsan, oo mudan in laga hadlo
mar kasta, waanan kugu raacsanahay; laakiin waxaan odhan lahaa ma aha Soomaaliya
oo keliya meelaha Maraykanku u baahan yahay in uu wax badan ka ogaado ama ka
barto. Xaqiiqatan waxa aanu u baahanahay in aanu aad u barano adduunka
badankiisa. Wakhtigan xaadirka ah waxaan u muuqanaa (USA) in aanu muxaadaro u
jeedinayno adduunka intiisa kale, annaga oo u sheegayna waxa ay samaynayaan,
sida ay annaga nala tahay uun. Qayb ka mid ah dhibaatadii ka dhacday meelo ka
mid ah Soomaaliya, sannadkii 1993kii, waxay ahayd xaqiiqo in ay keentay ama
sababtay isku daygii ahaa in aanu Soomaaliya dusha kaga keeno dowlad qaabka
Maraykanka ah. Qaar ka mid ahi ma aanay jeclaysanin halkii aanu markii hore
hawshu noogu bilaabmatay wada shaqayn, waxa aanu isku rognay oo aanu u muuqanay
kuwa leh (sidan iyo sidan ayaa wax loo sameeyaa), taasina waxa ay dhashay cadho
iyo nacayb, isu rogay ka dib, waxoogaa iska horimaadyo ah kaas oo markii danbe
noqday iska horimaad buuxa oo milateri.
Ma
ahayn mid eedeeda oo dhan uu leeyahay dhinac keliya. Waad saxan tahay oo
Ameerikaanku waxa ay u muuqdaan kuwo aan arrinta si fiican u fahamsanayn,
laakiin waa caddaan in ay weji-gabax weyn ku ahayd baryihii u horraysay maamulka
Clinton. Si kastaba ha ahaatee, doorashooyinkayagii guud waxa ay dhacayaan bisha
Noofambar ee soo socota, Madaxweyne Bill Clinton-na wuxuu geli doonaa hawlgab,
waxaanan filayaa in marxaladan cusub ee la galayaa ay noqon doonto mid wax badan
dib looga fekero, ma aha Soomaaliya arrinteeda oo keliya, laakiin adduunka oo
dhan. Waa in aanu si aad ah oo aad uga taxadar badan sidii hore uga fakarno
arrintaa.
Somaliland
oo keliya ma aha ee Soomaalida badideeduba kuma lug lahayn shilkii dhacay oo
ahaa mid ka dhashay qaladaad taxane ah oo labada dhinacba ka dhacay, kaas oo
natiijadiisu noqotay dagaal ay iskaga hor yimaadeen Maraykanka iyo Qaramada
Midoobay oo dhinac ah iyo Soomaali oo aan ahayn markaa hal koox oo keliya.
Soomaalidu sumcad bay ku leeyihiin haddii dibada laga soo weeraro oo
dhammaantood way ku midoobaan oo way iskugu tagaan. Wakhtigii aan halkan
(Soomaaliya) joogay ee aan safiirka ahaa 1982kii ilaa 84kii, waxa jirtay
Itoobiyaanku in ay sameeyeen khalad oo ay u maleeyeen in Siyaad Barre wiiqmay,
markaasna haddii aad xusuusato ay soo galeen qaybo ka mid ah Soomaaliya (jiidda
gobollada dhexe iyo koonfurta sida Goldogob iyo Balanbale) ka dib na Soomaali oo
dhami intay isku timid ay taageertay Siyaad Barre, tani waxay ahayd arrin aanaan
fahamsanayn. Sidaa darteed, Caydiid oo markiisii horeba caan ahaa markii ay
weerareen ciidamada Maraykanka iyo Qaramada Midoobay, wuu sii caan baxay
uun.
S/.
Somaliland
waxa ka jirta dimuqraadiyad, laakiin in ay si buuxda u taabo-geliso uguna
dhaqanto waxa hor taagan inkaaniyaad dhinaca farsamo iyo dhaqaalaha ah, markaa
Somaliland ma ka heli kartaa hay’adaha Maraykanka ee u ololeeya dimuqraadiyadda
in ay ka daboolaan baahidaa?
J/.
Haa, mid wuu samayn karaa, hase yeeshee, waa in aad maskaxda ku haysaa in
Maraykanku uu aad uga taxadirayo mowqifka ururka Midowga Afrika (OAU). Annagu ma
doonayno dowlad ahaan in aanu noqono kuwo u ololaynaya madax-bannaanida
Somaliland, laakiin haddana geeddi socodka gudaha ee Somaliland waa mid muhiim
ah, waxaanan qabaa in uu jaanis ka bannaan yahay caawinteeda, aniguna waxaan u
ballanqaaday Madaxweynaha in marka aan noqdo aan eego wixii aan arrintaa ka
qaban karo. Haddii kaalmo la geliyo meelahaas, oo si fiican looga faa’iidaysto,
meelo kalena waad gelinaysaa, wax badana ma qaadanayso oo waxa laga yaabaa in
dad kalena ku soo dhiiradaan in ay caawimo ku siiyaan, balse waxaan qabaa, waxa
aad adigu qabsatay uun in ay aad uga muhiimsan yihiin. Maalmihii ugu horreeyay
hawlgalkii UNITAF waxaan ku odhan jiray hoggaamiyayaasha degaanka: “Waxaanu u
baahanahay in aanu helno maamul aanu ka wada-shaqayn karno hawlaha aadaminimo
iyo weliba nabadgelyada...” adigu waxa aad go’aansan kartaa waxa aad doonayso
waxaanad u samaysan kartaa qaabka aad doonto ha noqoto hab dhan ama doorasho qof
kastaa codkiisa dhiibanayo...Waad samayn kartaa adiga oo la tashanaya culimada
iyo hoggaamiyeyaasha beelaha...Jidka aad adigu rabto keliya, kumana gaadhi
kartid qor, haba yaraatee. Anigu dagaal weyn baa na dhex maray Caydiid, markii
uu ka cawday in meelaha qaarkood mas’uuliyiintii u joogtay aan haba yaraatee
tixgelin la siinin (ilaa ay isticmaaleen). Waxaan ku idhi isaga (Caydiid)
sababta keliya ee lagu tixgeliyay waxay ahayd hubka ay haysteen oo haddii aanay
awoodi karayn in ay isticmaalaan hubkooda, dadku way iska ridi lahaayeen
(Badhasaabada) balse waxaan xusuusiyay in hubka aan wakhti dheer lagu sii
isticmaali karin in lagu khasbo rabitaanka siyaasadeed, isla markaana uu raadiyo
dariiq kale in uu helo. Waxa aan u tilmaamay in qaar kale oo hoggaamiyeyaasha ka
mid ahi ay weli halkaa ka jiraan, sababtuna waxa weeye waxay wada-shaqayn
yeesheen dadkooda, halka kuwii dadka ku lidka ahaa ay socdeen ama iska tageen,
waxaanan qabaa in waxa aad halkan ka samaysateen (Somaliland) ay tahay midhihii
shirarkii dhaqan ee Soomaalida, kuwaas oo socday 4-6 bilood, uuna ka soo baxay
tashi iyo wada-xaajood dhaqan. Mararka qaarkood waxaan is idhaahdaa taas oo kale
miyay Maraykanka dhexdiisa ka jirto.
S/.
Marka aad ka duusho khibrada aad u leedahay arrimaha Soomaaliya, sidee buu kuula
muuqdaa shirka hadda ka socda waddanka Djibouti, sideese aad u aragtaa in lagu
xallin doono mushkiladda Soomaaliya?
J/.
Anigu ma garanayo waxa ka soconaya Djibouti, laakiin marka aan arkay dadkii hore
uun oo meesha jooga, isma lihi waxa ka soo bixi wax ka duwan wixii hore uun,
haddii xitaa wax warqad dusheed lagu xarxariiqo, taas macnaheedu ma aha in wixii
sideeda u soconayaan inkasta oo taas oo kale ay ka dhacdo Maraykanka laftiisa,
laakiin waxaan sheegay sannado badan oo aan ku jiray arrimaha Soomaaliya in wax
warqad lagu qoray aanay macnaheedu ahayn in ay fulayso, tan waxaan uga soo
taagnaa shir weyn oo lagu qabtay Lunsaca, oo lagaga hadlayey arrimaha Koongo
sannad ka hor, dhinacyada oo dhami way saxeexeen wax kasta laakiin waxba kamay
suurogelin.
Marka
la eego Somaliland waxaad arki kartaa horumarka ay gaadhay sababta oo ah
arrimuhu may ahayn kuwo laga wada-hadlay ama la qoray uun, laakiin waxa aad
aragtaa in ay fuleen taas oo samaysay wax aad loogu qushuuco, haddaynu tan oo
kale ku arki lahayn koonfurta waxay ila tahay in qof kastaaba ku farxi lahaa,
mucjiso ayay noqon lahayd, waanan ku farxi hadday tani ka soo baxdo shirka
Djibouti.
S/.
Saraakiishii milateri ee Siyaad Barre ayuu shirka Djibouti u xil saaray fulinta
iyo dejinta qorshaha hubka dhigista malleeshiyada Soomaaliya, ma kuula muuqataa
mid midho-dhalin karta?
J/. Maya, waxa ay la mid tahay adiga oo madbakha ku xidha bisad. Marka aan si saraaxi ah u hadlo, ma filayo guddi hub-ka-dhigis oo uu hoggaaminayo Jnl Gaani, waa hawl aan suurtogal ahayn. Sida cad ma jiro qof ka mid ah gobolkan oo ay taasi khusaysaa, ma aha tani jawaab diblomaasi ah, laakiin waa wax aan si weyn uga dareen qabo.